معلومات عمومی دفاع مقدس

پاسگاه فکه

پاسگاه فکه ایران در انتهای جاده چنانچه – فکه، در یک دشت کاملا باز و مقابل پاسگاه الفکه عراق واقع شده است. این پاسگاه در گذشته های دور، مرزبانی درجه ۲ و دارای گمرک و محل تردد اتباع دو کشور بوده است. ساختمان پاسگاه قبل از جنگ به سبک کاروانسراهای شاه عباسی و مصالح آن آجر و گل بود.

در روز ۲۵/۶/۱۳۵۹ نیروهای لشکر ۱ مکانیزه عراق – که هدفشان تصرف شهر شوش بود- این پاسگاه را مورد حمله قرار دادند که مقاومت شدید مدافعین پاسگاه را در پی داشت. در روز ۲۶/۶/۱۳۵۹ نیروهای عراقی دو بار به پاسگاه حمله کردند که با پشتیبانی هوایی و دفاع مدافعین پاسگاه، حمله دشمن ناموفق و چند دستگاه تانک آنها منهدم شد. دربامداد ۱/۷/۱۳۵۹ نیروهای عراقی، پاسگاه را از طریق شمال (دالان سمیده) دور زده و آن را اشغال کردند؛ اما نیروهای خودی متقابلا به پاسگاه حمله کرده و در یک نبرد تن به تن آن را بازپس گرفته و پرچم ایران را مجددا بالا بردند. در ساعت ۱۸ همان روز، تیپ ۳۴ زرهی لشکر ۱ مکانیزه با یک گردان تانک و یک گردان مکانیزه از طریق جنوب، پاسگاه را دور زده و آن را تصرف نمودند. این پاسگاه تا پایان جنگ در اختیار ارتش عراق بود.

جنگل عمقر

جنگل عمقر در جنوب تنگه ذلیجان واقع و از انبوه درختان گز تشکیل شده است. به دلیل ارتفاع زیاد درختان این ناحیه، در عملیات والفجر مقدماتی، عمده نیروهای سپاه هفتم حدید قرارگاه ها و بنه های تدارکاتی خود را در زیر این درختان احداث کرده بودند. در شب عملیات از این محل برای تجهیز، سازمان دهی، هدایت و پشتیبانی گردان های عمل کننده در محور جنوبی استفاده شد.

تپه دو قلو

در نزدیکی پاسگاه رشیدیه، تپه های رملی وجود دارد که به تپه دو قلو مشهورند. ارزش نظامی این تپه ها برای دشمن به حدی بود که گرداگرد آنها خطوط پدافندی مستحکمی ایجاد کرده بود. در عملیات والفجر مقدماتی این تپه ها به دست رزمندگان اسلام افتاد ولی به سبب استحکامات و موانع فراوان ایجاد شده توسط دشمن، پاکسازی آنها تا کنون میسر نشده است.

رودخانه دویرج

رودخانه دویرج از جمله رودخانه های فصلی منطقه است که بیشتر سال آب در آن جاریست و به سبب فصلی بودن، عرض بستر آن از ۱۰۰ تا ۲۰۰۰ متر در نوسان می باشد. این رودخانه در منطقه فکه به داخل خاک عراق هدایت شده و به هورالهلفل و هورالسناف می ریزد. در مواقع بارندگی، طغیان آب رودخانه به حدی است که هرچه جلوی آن باشد را با خود می برد؛ این امر در عملیات محرم مشکلات اساسی را در پی داشت. پل چم سری در منطقه شرهانی و پل یبیس در منطقه فکه بر روی این رودخانه احداث شده است. در آغاز جنگ، ارتش عراق جهت عبور یگان های لشکر ۱۰ زرهی به سمت تنگه ابوغریب، در منطقه چم هندی اقدام به احداث پل بر روی دویرج نمود که در عقب نشینی خود آن را منهدم کرد.

دشت سمیده عراق

دشت سمیده عراق از طرق شمال به ارتفاعات سمیده و حمرین، از طرف جنوب به دشت شیب، از طرف غرب به هورالهلفل و از طرف شرق به مرز بین المللی ایران و عراق منتهی می شود. این دشت برای کشور عراق جهت حفاظت از منطقه عماره اهمیت بسیاری دارد. در آغاز جنگ، لشکر ۱ مکانیزه عراق از این منطقه به فکه حمله کرد و با تصرف سایت هاب ۱ و ۲ و ارتفاعات ابوصلیبی خات، خود را در منطقه شلش و عنکوش به پشت رودخانه کرخه رساند.

پاسگاه سوبله

پاسگاه سوبله در منتهی الیه جاده بستان – چزابه و مقابل پاسگاه قدیمی الشیب عراق احداث شده است. این پاسگاه از قدیمی ترین پاسگاه های مرزی منطقه و دروازه ورودی عراق به ایران در ناحیه عماره به شمار می آید. تصرف این پاسگاه، تسلط بر تنگه مهم چزابه را به دنبال خواهد داشت.

از فروردین سال ۱۳۵۹ تا آغاز جنگ، نیروهای خرابکار عراقی برای نفوذ به خاک ایران از این معبر استفاده می کردند. حدود دو ماه قبل از آغاز جنگ، یک واحد زرهی از تیپ ۳ لشکر ۹۲ برای حفاظت از این منطقه مهم به پاسگاه سوبله اعزام شد. با تصرف تنگه چزابه توسط لشکر ۹ زرهی عراق، دشمن توانست تا بستان، سوسنگرد و حمیدیه پیشروی نماید.

پاسگاه صفریه

پاسگاه صفویه دذ فاصله ۱۰ کیلومتری شمال پاسگاه سوبله، در کنار جاده مرزی و مقابل پاسگاه الوهب عراق احداث شده است. محور جنوبی عملیات والفجر مقدماتی به سمت این پاسگاه بود؛ بدین سبب از جنگل عمقر به سمت پاسگاه، جاده ای خاکی احداث شد. تپه های مهم حلیوات و کچی پشت این پاسگاه واقع شده اند و دشمن بارها نکردن این تپه ها در عملیات والفجر مقدماتی، عقبه تیپ ۱۵ امام حسن (ع) را زیر دید و تیر خود قرار داد و توانست تا پایان عملیات مقاومت نماید. ارتش عراق در عقب نشینی از این منطقه، پاسگاه صفویه را کاملا تخریب کرد.

تنگه ذلیجان

تنگه ذلیجان یکی از معابری است که در محل تلاقی دامنه ارتفاعات میشداخ و تپه های رملی قرار گرفته است. در گذشته مردم بومی و تجار محلی برای تردد و جابه جایی کالا به عراق از این گذرگاه استفاده می کرده اند. در عملیات فتح المبین مسیر مالروی این تنگه به جاده تبدیل و در عملیات والفجر مقدماتی از آن برای رسیدن به مرز بهره برداری شد.

پاسگاه رشیدیه

پاسگاه رشیدیه در فاصله ۱۰ کیلومتری شمال پاسگاه صفریه، در کنار جاده مرزی و مقابل پاسگاه الرشید عراق واقع شده است. این پاسگاه از ۲۶/۶/۱۳۵۹ مورد تهاجم و آتشبازی دشمن قرار گرفت و در ۱/۷/۱۳۵۹ به تصرف نیروهای عراقی در آمد. در عملیات والفجر مقدماتی، پاسگاه رشیدیه در مسیر محور میانی قرار داشت.

در جریان تفحص در حوالی این پاسگاه، پیکر ۴۰۰ شهید عملیات والفجر مقدماتی کشف شده است. ارتش عراق در عقب نشینی از مناطق اشغال شده ایران، این پاسگاه را نیز به طور کامل تخریب کرد.

جبل فوقی

در دامنه غربی ارتفاعات حمرین، در حاشیه دشت مرزی عراق حد فاصل پاسگاه عراقی الحلیله و دشت بزرگان، تپه هایی نسبتا مجزا دیده می شود که به جبل فوقی معروف است. این بلندی ها در اثر فرسایش و آبرفت زیاد به صورت صخره و طبقات موازی در آمده است. در عملیات والفجر ۱، دست یابی به این تپه ها از اهداف اصلی عملیات بود.

شرهانی

منطقه شرهانی در ۶۵ کیلومتری جنوب شرقی شهر دهلران بر روی ارتفاعات حمرین قرار دارد. این منطقه، حد شمالی منطقه عمومی فکه محسوب می شود؛ از این رو آن را شاخ فکه هم می گویند. فاصله شرهانی تا جاده دهلران – اندیمشک و پادگان عین خوش حدود ۲۰ کیلومتر است که این ارتباط از طریق جاده شهید خرازی – و پل شهید ایوبی – میسر می شود. وجود ارتفاعات ۱۷۸ و ۱۷۵ که میدان دید گسترده و عمیق به دشت دهلزان و منطقه عین خوش در شرق و سرتاسر استان میسان عراق در غرب دارد، بر اهمست نظامی منطقه می افزاید. ارتش عراق در طول جنگ اقدام به احداث انواع موانع و میادین مین در این منطقه نمود که قسمت اعظم آن هنوز بکر و دست نخورده باقی مانده است. منطقه شرهانی محل وقوع عملیات هایی همچون محرم، عاشورای ۳ و حد شمالی عملیات والفجر۱ می باشد؛ از این رو پس از پایان جنگ، گروه های تفحص از لشکرهای ۱۴ امام حسین (ع)، ۲۷ محمد رسول الله (ص)، ۳۱ عاشورا و ۱۹ فجر و همچنین کمیته جست و جوی مفقودین در این ناحیه مستقر شدند و اقدام به جمع آوری پیکر مطهر شهدا نمودند. در این میان گروه تفحص لشکر ۱۴ امام حسین (ع) یک معراج و چندین سنگر با حال و هوای دوران دفاع مقدس در محل یادمان فعلی شرهانی احداث کرده است.

کانال سراسری

پس از عملیات فتح المبین و عقب نشینی اجباری دشمن به خط مرزی در منطقه فکه، ارتش عراق – پس از مشورت با کارشناسان خارجی- برای حفاظت از منطقه و جلوگیری از نفوذ رزمندگان اسلام به داخل خاک عراق، اقدام به احداث کانالی به طول بیش از یکصد کیلومتر از شرهانی تا چزابه نمود. عرض این کانال ۴ تا ۶ متر و عمق آن ۳ تا ۴ متر بود. در پشت این کانال، استحکامات دفاعی جهت استقرار نیروها به شکل خوشه انگوری احداث شده بود. در جلو این کانال چندین ردیف سیم خاردار مختلف ( از انواع حلقوی، فرشی، خطی)، موانع خورشیدی، میادین مین مختلف ( از انواع ضد نفر، ضد خودرو، منور، بشکه های انفجاری) و سنگرهای کمین( که در بین موانع و استحکامات ایجاد شده و مجهز به تیربارهای دوشکا و گرینوف بود) قرار داشت. در عملیات والفجر مقدماتی، عمق و وسعت این استحکامات سبب عدم الحاق و استقرار نیروهای خودی و نا تمام ماندن عملیات شد.

پاسگاه سمیده

پاسگاه سمیده در شمال پاسگاه فکه، در مدخل دالان سمیده و مقابل پاسگاه الحلیله عراق واقع شده است. این پاسگاه از ساعت ۱۰:۳۰ تا ۱۱:۱۵ روز ۱۸/۶/۱۳۵۹ به همراه چاه های نفت شماره ۱ و ۷ – که در مجاورت پاسگاه قرار دارد- زیر آتش شدید دشمن قرار گرفت. پاسگاه سمیده در بامداد ۱/۷/۱۳۵۹ در هجوم سراسری ارتش عراق به تصرف دشمن درآمد و از دالان سمیده برای دور زدن و تصرف پاسگاه فکه استفاده شد.

تپه های رملی

در بخشی از مناطق مرزی ایران و عراق، تپه های شنی متحرکی وجود دارد که مانعی جدی برای عملیات نظامی محسوب می شوند.

در منطقه فکه، این تپه های رملی در محدوده تنگه چزابه تا پاسگاه فکه گسترده شده اند. وجود باد سالیانه غربی شرقی در این منطقه، سبب جا به جایی این تپه های ماسه ای از غرب به شرق می شود. برابر محاسبات انجام شده اگر طرح تثبیت ماسه های روان در این مناطق اجرا نشود، این تپه ها با همه عظمت، سالیانه ۲ سانتیمتر جا به جا خواهند شد. هم اکنون به وسیله مالچ پاشی و کاشت گیاهان از قبیل گز، اقدام به تثبیت این تپه ها می گردد.

دکتر مهدی عراقی