پیش نوشت:

وقتی دوستان مرکز فرهنگی دفاع مقدس دزفول خبر دادند که بحمدالله کتاب خاطرات برادر آزاده دکتر محمد حاجی خلف از چاپ بیرون آمده است بی صبرانه منتظر ماندم تا بتوانم آن را بخوانم؛ اما متوجه شدم که ظاهراً فقط دو نسخه از آن جهت کتابخانه تخصصی مرکز فرهنگی در نظر گرفته شده است و هنوز فروش این کتاب در کتابخانه های شهر آغاز نشده است؛ بهر حال این کتاب در کتابخانه مرکز فرهنگی مشتریان زیادی دارد و من به همت دوست خوبم علی عطاران توانستم چند روزی پیاپی غرق خواندن سطور این کتاب ارزشمند باشم ؛ آنقدر که تعجب خانواده را نیر برانگیخته بودم …

در مدت خواندن این کتاب بارها سر از سطور برداشته و به نقطه ای خیره شده و غرق در تفکر شدم که اسارت چه واژه نفرت انگیز و زیبائی است! و اگرچه به قول راوی، خاطرات عمق زندگی در اسارت را در لابلای کلمات نمی توان یافت اما بدون شک من در ورق ورق این کتاب با راوی همراه شدم اما می دانم که قطعا دست از دور بر آتش داشتم و حتماً درد سوختن را درک نکرده و نخواهم کرد اما اعتراف می کنم عظمت آزادگان سرافراز را دریافتم و از این پس یا عینک دیگری به آنان خواهم نگریست.. 

نقد این کتاب را در ادامه بخوانید…

کتاب خاکریز پنهان روایت صادقانه ای است ازخاطرات شفاهی یکی از آزادگان دزفولی که در مجموع ۸ سال و یک ماه و پنج روز را در اردوگاههای اسرای جنگی عراق بویژه موصل گذراند. «دکتر محمد حاجی خلف» در عملیات رمضان و در تاریخ ۲۶ تیرماه سال ۶۱ به اسارت در آمد و در ۳۰مردادماه ۶۹ آزاد شد.این کتاب حاصل ۲۵ جلسه مصاحبه «سید حسن موسوی طیب»با وی در محدوده زمانی مرداد ۸۹ تا اردیبهشت ۹۰ است که با مصاحبه تکمیلی هفت ساعته «فرامرز نوروزی»، ظاهراً در تیرماه ۹۱ کار تدوین کتاب به پایان رسیده و نهایتاً اوائل امسال به دست چاپ سپرده شد.

تدوینگر کتاب در سه بخش دوران پیش از جنگ، جنگ و اسارت راوی، مطالب را دسته بندی کرده است و به سبک خاطرات شفاهی و به شیوه پرسش و پاسخ مطالب ارائه شده است.

این کتاب روایت ساده و بی پیرایه ای از زندگی انسانی را به تصویر کشیده است که سعی کرده است از همان ابتدای دوران زندگی خود بر اساس برداشت دین مدارانه و دین باورانه تحلیل و عمل نماید و این رویه را در تمام مراحل زندگی خودو بویژه در دوران اسارت ادامه داده است.

«حاجی خلف» در روایت زندگی خود چه در مبارزات انقلابی و چه در دوران جنگ و اسارت بر نقش دستورات دینی در لحظه لحظه زندگی انسان تاکید داشته و اصرار داشته است که این روش و منش را به شیوه های فرهنگی به دیگران نیز ارائه دهد.

تاکنون کتب زیادی از خاطرات آزادگان به چاپ رسیده است اما شاید ویژگی مهم این اثر، تحلیلی است که راوی از وقایع اسارت در اردوگاهها به خواننده می دهد و اگرچه گاهی سعی می کند برخی مسائل و حتی اسامی افراد را بنا به ملاحظاتی در یک قالب کلی و یا کم رنگ ارائه دهد اما به فراخور موضوع، گاهی آشکار سخن می گوید و حقایقی را بر ملا می کند 

اوج این نوع نگرش را می توان در ماجرای خواب یک اسیر دید که ادعا کرده بود تا ۴۰ روز دیگر اسرا آزاد می شوند! ؛شیوه مبارزه راوی با اینگونه حوادث از نکات مهم آموزشی این کتاب است.

او از نقل واقعیت روحیات برخی اسرا در شرایط سخت اسارت به عنوان دلیلی بر ضرورت آموزش های روحی و روانی برای شرایط خاص زندگی یاد می کند و نقش اسرای فرهنگی را در کاهش آلام اینگونه اسرا موثر ارزیابی می کند. او مثل هر آزاده دیگری وجود مرحوم ابوترابی را در دوران اسارت به عنوان یک اسیر دارای بینش فرهنگی، نعمتی خدائی عنوان می کند و بطور خاص و در چندین جای کتاب از شهید محمد فرخی راد نیز به نیکی یاد می کند و نقش او را تاثیر گذار معرفی می کند.

راوی در صفحه ۱۷۵ کتاب یکی از زیباترین و پرمعناترین تصویر و تعبیر را از معنای اسارت به خواننده ارائه می دهد؛ تعبیری که کمتر تاکنون شنیده و یا خوانده ایم .

او میگوید:«به نظر من هر کس که می خواهد بجنگد یا در هر سطحی که وارد جنگ بشود باید همانطور که جنگیدن را به او یاد می دهند [زندگی در] اسارت را هم باید به او آموزش بدهند.»

حوادث و اتفاقاتی که در لحظه لحظه اسارت نقل می شوند گاهی چنان خواننده را غرق ماجراها می کند که گوئی خود در لحظه وقوع ماجرا حضورداشته و از نزدیک حس و حال افراد درگیر را درک می کند و به اصطلاح همذات پنداری می کند.

این کتاب با همه ویژگی های خاص خود دچار برخی اشکالات ساختاری است که به نظر می رسد در صورت دقت و تامل می توانست با شرایط بهتری روانه بازار نشر گردد.

فاصله زمانی وقایع طرح شده در کتاب با زمان مصاحبه راوی (حداقل ۲۰ سال) بازنمائی برخی جزئیات را از متن حوادث حذف کرده است؛ هر چند او سعی کرده است حداکثر داشته های ذهنی خود را ارائه دهد اما به نظر می رسد مصاحبه کننده می توانسته است با طرح سئوالات بهتر، راوی را در عمق حوادث قرار داده و از لابلای لایه های ذهنی بایگانی شده، حقایق بیشتری را کشف کند.

شاید اصلی ترین دلیل این نقیصه، مصاحبه شفاهی بدون حضور همه بازیگردانان هر حادثه و یا تکمیل جزئیات از طریق دیگر افراد موثر در واقعه باشد و به همین دلیل اشکال عمده مصاحبه های شفاهی تک نفری در روند تدوین این کتاب نیز خودنمائی کرده و ظرفیت مصاحبه به شیوه گروهی نادیده گرفته شده است.

تکرار مکرر برخی سئوالات و حوادث در متن کتاب جذابیت اثر را به میزان قابل توجهی کاهش داده و تا حدودی ویژگی های مثبت کتاب را تحت الشعاع قرارداده است؛ راوی بدلیل اینکه در زمانهای مختلفی پاسخگو بوده است؛ بطور طبیعی در پاسخ به سئوالات گاهی مطالب را تکرار کرده است که حذف مکررات در تدوین و ویرایش محتوائی می توانست خواننده را بیشتر همراه سطور کتاب نماید؛ به نظر می رسد در ویرایش محتوائی کتاب، دقت، فدای سرعت شده است.

چینش زمانی مطالب کتاب در متن بارها دچار خدشه شده و اگرچه بازگشت به گذشته و به اصطلاح فلاش بک، خود زیبائی لفظی و معنوی کلام را دو چندان می کند اما گاهی این شگرد محتوائی کارگر نمی افتد و خواننده را دچار دلزدگی می نماید.

نکته مهم دیگر آنکه خواننده از ابندای کتاب با تلخ و شیرین راوی همراه شده و در سرتاسر کتاب گاهی با شیرینی ها و شوخی ها لبخند می زند و مکرر با تلخی های فراوان او به ویژه لحظات سخت اسارت، اشک می ریزد ؛به امید اینکه در پایان کتاب و لحظات آزادی (موضوعی که خواننده از قبل می داند و در انتظار نحوه ارائه آن است) خود را از بغض فرو مانده برهاند ؛ اما متاسفانه لحظات آزادی و اتفاقاتی که می تواند جذابیت اثر را مضاعف کند ؛ به هر دلیل روایت نشده است.

خوانندگان و بویژه مخاطبان جوان انتظار دارند که نحوه رویاروئی راوی با بستگان و دوستان خود در لحظه آزادی و ورود به دزفول را با تصویر سازی مناسبی از زبان او بشنوند اما هر چه به انتهای کتاب نزدیک می شوند این انتظار به سر نمی آید و مخاطب از این فضای هیجان آمیز و البته آرامش بخش محروم می ماند.

در بخش عکس ها و اسناد استفاده از تصاویر نامه های راوی در دوران اسارت به زیبائی و مستند کردن اثر بسیار کمک کرده است اما استفاده از عکس های بیشتر و متنوع تر و متناسب با حوادث روایت شده در متن می توانست اثر را خواندنی تر کند 

در مجموع کتاب «خاکریز پنهان» به عنوان اولین کتاب حرفه ای و مطول چاپ شده در حوره دفاع مقدس دزفول اثری قابل توجه و تامل بشمار آمده و راوی و تدوینگر به خوبی توانسته اند بخشی از زندگی پر فراز و نشیب جوانان چند دهه قبل در برهه ای خاص از تاریخ این سرزمین پاک را برای جوانان امروز روایت کنند که در نوع خود می تواند ماندگار شود.

 نقل از وبلاگ بنگروز